Taku ara rā ko Māhina-a-rangi. He kōrero whakaihiihi te whānautanga mai o Raukawa ki te iwi.

He whakarāpopototanga tēnei kōrero o ngā tūāhuatanga, i mua mai, ā, whai muri atu hoki i te whānautanga o Raukawa. Pērā i ngā kōrero ā-waha tuku iho, he maha ngā rerekētanga o te kōrero. Koinei anahe tētehi o aua kōrero e ai ki a Nigel Te Hiko, he tumu kōrero o Raukawa, he kaumātua hoki, nā runga i āna rangahau i te wā o te tukanga whakataunga tiriti.

Kua whakapūmautia te kōrero mō Raukawa i roto i ngā hītori o te iwi. He kōrero i whakapuke mai i te aroha pono me ngā mātāpono, te ngākau tuku, te ngākau here, te niwha me te tōmau. He kōrero aroha pono e tū tāwhai ana ki ngā tino kōrero i rekoatatia i roto i ngā tau.

He uri whakaheke a Tūrongo nō Hoturoa, te tangata o te waka o Tainui; me Māhina-a-rangi te urukehu o Te Tai Rāwhiti, te uri hoki o Tamatea-arikinui te tangata o te waka o Takitimu.

I muri i te māmingahia nuitia ōna e tana tuakana, ka mahue i a Tūrongo ōna whenua tupu i Kāwhia, ā, ka piki i te tuawhenua ki Te Tai Rāwhiti. I pā te rongo o tētehi urukehu ki a ia, me tōna ātaahua rirerire, ā, ka whai kia huri aro mai ki a ia.

Tae ake ana ki Kahotea, te kāinga o Māhina-a-rangi, ka huri ia ki ētehi mahi e whakahira ana i ōna tino pūkenga. I ōna whenua tupu, i rongonuitia a Tūrongo he ringa rehe ki te hanga whare, he manu kōrero, he ringa tōhau nui ki te mahi kai. Kāore i roa, ka rata mai te iwi kāinga o Kahotea, i ōna pūkenga rongonui.

Ka tau i ngā mātua o Māhina-a-rangi, me whakaaro e ia a Tūrongo hei tāne rangatira māna. Heoi anō, kīhai rāua i mōhio, kua toka kē ngā whakaaro o Māhina-a-rangi kia riro i a ia tēnei rangatira rangatahi. I mōhio rā ia ki te wāhi okiokinga e hokihoki nei a Tūrongo i te pō, ā, ko tōna ara, ka hipa i te puna.

I tētehi maruāpō, pōuriuri ana te kahu o te pō, nō Tūrongo e hoki ana ki tōna wāhi moe, ka hipa atu ia i te puna, ā, ka rongo i te tīare o te hinu raukawa e ripo nei i te matangi maiangi o te pō, ā, ka rongo i te ngī a tētehi taitamāhine. Koinei, ka tata atu ia ki a ia, ā, ka tūtaki ia ki tētehi wahine tauhou, e noho huna tonu nei i te maru o te pō.

Ka tauawhi rāua mō te wā poto, ā, ka whakangaro atu anō taua taitamāhine tauhou rā ki te maru o te pō, mahue mai ana a Tūrongo me te whakangārahu, engari tōna niwha ki te whai atu kia mōhio ai, ko wai rā te wahine.

Kotahi anō te tuwhiri ki tōna tuakiri, koia tērā ko te hinu raukawa i mau ai ia. Puea ake ana i tōna hinengaro, ngā mahara o taua tūtakitanga inapō, ka mahia atu e Tūrongo āna nei mahi o ia rā, engari, kāore ia e wareware ki te kakara i whāia atu rā e ia ki te urukehu. I a ia e hoki ana ki tōna

wāhi okiokinga, ka rokohanga atu ki tētehi rōpū taitamāhine e tākaro ana, ka rongo anō i taua tīare o te hinu raukawa i waia rā ia, he tīare titi ki te ngākau, he tīare e kore rā ia e wareware.

Nā te tīare motuhake o te hinu i whāki ai, ko Māhina-a-rangi taua wahine rerehua i tūtaki ai a Tūrongo i te pō o mua. Nā te whākitanga o ō rāua tuakiri, ka pupū te aroha ki a rāua anō, he rongo kōrero tēnei i whakaaetia nuitia e ōna mātua me tōna iwi, ā, kāore tonu i roa mai i muri, ka whakamoea rāua ki a rāua.

I hāneanea tonu te noho tahi a Tūrongo rāua ko Māhina-a-rangi i Kahotea, tae noa ki te wā i whakapaohotia ai, kua hapū a Māhina-a-rangi. Ahakoa, i pai te noho a Tūrongo i te iwi o tana wahine, ka tupu te kōingo ki te hoki ki ōna whenua tupu. Rongo ake ana kua hapū tana wahine i tāna pūkeikura, ka tau te aumangea o te whakaaro, me hoki ki ōna whenua ūkaipō me tana whānau hou.

I muri mai i te kōrero tahi ki a Māhina-a-rangi, ka whakaaetia ka hoki rāua ki ngā whenua o Tūrongo. Ka hoki a Tūrongo ki ōna whenua ūkaipō, me te oati, ka hangā e ia he kāinga hou mō tana whānau. I mua i te wehenga, ka waiho e Tūrongo tāna kurī, a Waitete, hei kaiārahi ki te āwhina i tana wahine ki te rapu i a ia, nā tāna whakatau, ka tatari kia wheti rā anō te puku.

Ka tae ki te wā kia wehe ai ia i Kahotea, kua roa te hapūtanga. He mahi tēnei nāna kia kite ai tana iwi i te kukune e takoto tapapahu ana i tōna kōpū, me te hiahia anō kia pā te hononga o tō rātou aroha ki te tamaiti.

Ka wehe a Māhina-a-rangi me tōna tira i Kahotea, ka takahi i te huarahi roa mā Te Tai Rāwhiti. I whakanuia ia i tēnā pā, i tēnā kāinga i hipa atu ai ia, i tōna haerenga, ka kite tana iwi i tōna hapūtanga, ā, ka pā te hononga ki te kukune. Ka mōhio te iwi, ahakoa ka whakatupuria te tamaiti ki Te Hauāuru, he mea here anō te tamaiti ki ngā iwi o Te Tai Rāwhiti.

I Kahotea, ka haere whakateraki a Māhina-a-rangi ki tana iwi i Te Wairoa. Mai i Te Wairoa, ka huri whakaterāwhiti ki tana whānau i Waikaremoana, ā, ka ahu ki Rotorua. Ka huri tōna aro ki Kuranui, te huarahi o Kaimai-Mamaku, e ahu atu ai ki ōna whanaunga o Takitimu i Tauranga Moana. Ka tae atu a Māhina-a-rangi ki Kumikumi, ka rongo i te whakamamae, ā, ka huri whakateuru anō ia kia whānau ai tana tamaiti i te rohe o tana matua.

E ai ki ētehi, i ahu mai te ingoa o Te Pae-o-Raukawa i a Māhina-a-rangi, nōna e whakawhiti ana i ngā paeroa o Kaimai kia tūtaki atu ai ki tana tāne, ki a Tūrongo, me tana titiro whakawaho ki ngā whenua huri noa i tōna aroaro. Ka taea e ia te kite a Maungatautari me Wharepūhunga ki te uru, me te rohe i raro i a ia, e tapā ai ki te ingoa o Te Kaokaoroa-o-Pātetere. Nōna ka titiro ki te tonga, ka whana a Raukawa tamaiti i roto i tōna kōpū, i puta ai te kōrero: ‘Ka takahia e koe ōu waewae ki runga i Te Pae-o-Raukawa’.

E kī ana ētehi, kei te taumata o ngā paeroa o Kaimai, i tētehi wāhi e kīia nei ko Whenua-ā-kura, ka whakawhānaungia te ariki hōu nei. I tapā te tamaiti ki te ingoa o Raukawa, hei tohu i te tīare i mau ai tana whaea nō ōna mātua e whakawhaiāipo ana.

I Whenua-ā-kura, ka heke mai a Māhina-a-rangi i tētehi huarahi e mōhiotia nei, ko Te Ara Pōhatu, ki te rohe o Pātetere.

Ko te tapatapa ingoa ki ngā wāhi maha o te rohe nei, he tohu i te whānautanga mai o Raukawa.

I ahu mai te ingoa o te pūkaki o Rapurapu i te horohoroinga o te whenua o te tamaiti hou.

I whāngaia e Māhina-a-rangi tāna pēpē hou i te take o ngā paeroa o Kaimai, he takunetanga i whakamaumaharatia ai i te tapanga o te ingoa o te marae tūturu, o Ūkaipō.

Ko Te Poipoitanga a Raukawa, ko Te Poi rānei te karangatanga a te nuinga, te whakanuitanga o te poipoinga o te tamaiti hou.

I tēnei rohe, ka whakatā a Māhina-a-rangi i tāna mahi whakawhānautanga. I whakamahia e ia ngā puia e kitea whānuitia ana i taua rohe, mātua rā, ko ngā waiariki kaukau o Waitakahanga a Māhina-a-rangi, e karangatia nei i tēnei rā, ko ‘Māhina-a-rangi’s Bath’. Ko ēnei waiariki, he mea āwhina ki te whakapiki i tōna kaha i mua i te whanatutanga ki Maungatautari, i kitea rā e ia i tawhiti.

Tae atu ana ki te wāhanga whāiti rawa o te awa o Waikato, i te take pū o Maungatautari, i tētehi wāhi e karangatia nei, ko Ānewanewa, ka whakawhiti a Māhina-a-rangi i te awa o Waikato. Tae atu ana ki tāwāhi, ka unuhia te maro tākai i te pēpē, ā, ka horahia kia maroke ai. Ka mōhiotia tēnei wāhi, ko Te Horahoratanga o Ngā Maro o Raukawa, e karangatia whānuitia ana i tēnei rā, ko Horahora.

Nō te hokinga ki te rohe e taunga ana, ka wehe te kurī, a Waitete i te tira i Parahaemotu ki te rapu i tōna rangatira, i a Tūrongo. Nō te kitenga mai o te kurī i tōna pā hou, ka mōhio a Tūrongo e haere mai ana tana wahine, ka tahuri tika ki te kimi i a rāua.

I Pirongia, ka kitea e Tūrongo tāna wahine me te tama hou e tatari ana ki a ia. I te manahau, ka whoake ki te pā hou kātahi anō ka hangaia, o Rangiātea. I te taenga atu ki reira, ka mihia rātou e te rangatira nui, e Tāwhao, te matua o Tūrongo i tō rātou kāinga hou i ngā pari o te awa o Mangaorongo. I konei, ka tohia e Tāwhao tāna mokopuna, e whakamana ana i te ingoa o Raukawa ki runga i te tamaiti.

He kōrero tēnei e kitea ai te haerenga i takahia e ō tātou tūpuna, e Tūrongo rāua ko Māhina-a-rangi. He haerenga hirahira ki te iwi o Raukawa, kikī ana i ā tātou kōrero, ō tātou maharatanga me ō tātou ingoa tūtohu whenua. E whakapuaki ana i te mau ki ngā mātāpono o te onamata, me te whāia tonutia o aua mātāpono i ō nāianei rā, hei arataki i ngā whakareanga o Raukawa o te āpōpō.