Te Tai – Treaty Settlement Stories

Mō Te Tai

Ko te whāinga o Te Tai Whakaea he kohikohi, he whakapūmau, he tiritiri hoki i ngā tāhuhu kōrero o ngā whakataunga i raro i te Tiriti o Waitangi mai i te motu katoa, hei whakaako, hei whakamōhio hoki i ngā whakatupuranga o nāianei, o āpōpō hoki.

Mai i tōna whakatūranga i te tau 2013, e mahi nui ana a Te Tai Whakaea me te tini o ngā hapū, ngā iwi, ngā rōpū o ngā whakataunga, me ētahi atu rōpū kāwanatanga ki te hopu, ki te whakaatu hoki i ngā kōrero o ngā whakataunga i raro i te Tiriti o Waitangi, e ai ki ngā whakaaro o te hunga whai wāhi mai.

I tua atu i ngā rīpene nā Te Tai i kōkiri, ka puta hoki ngā tāhuhu kōrero ake o ētahi iwi mō ā rātou whakataunga Tiriti, (he tāhuhu kōrero tukutuku, he pakipūmeka hoki) i te pae tukutuku o Te Tai, i te taha o ētahi kōrero mō ngā kerēme kaupapa, inarā Te Mana o te Reo Māori, me ētahi tuhinga whakaaro mō ngā kaupapa ā-motu e pā ana ki ngā tāhuhu puta noa i ngā whakataunga.

Te tai whakaea, the uplifting tide

Nā Piri Sciascia (Ngāti Kahungunu, Ngāti Raukawa, Ngāi Tahu, Itāria) tēnei ingoa Te Tai Whakaea i tuku mai. Ahakoa kua moe ngā whatu o Piri i ēnei rā, e kore ia e wareware i ngā iwi o te motu. E te rangatira, okioki mai rā. Hei whakaata tēnei i te hononga i waenga i te tangata whenua ki te whenua ake, me te moana, me ngā ara i wātea ai i roto i ngā take me ngā whakataunga Tiriti o Waitangi hei kōrero mō ō tātou tātai kōrero i tēnei whenua, hei whakatika i te hē, me te mātai i te takoto o te ao kei mua i a tātou.

Ahorangi Piri Sciascia, ONZM – Ngāti Kahungunu, Ngāi Tahu.

Te hātepe whakatau take i raro i te Tiriti o Waitangi

E tautoko ana a Te Tai Whakaea i ngā hapū, i ngā iwi me ngā rōpū whakatau take ki te tāpae i ā rātou kōrero mō ngā whakataunga i raro i te Tiriti o Waitangi. I takea mai ngā whakataunga i raro i Te Tiriti o Waitangi i ngā kōkiri o ngā whakatupuranga maha a ngā hapū me ngā iwi kia whai wāhi atu ki te hātepe whakatau take i raro i te Tiriti o Waitangi.

I raro i te Ture mō te Tiriti o Waitangi 1975, ka āhei te tangata Māori (ahakoa mōna ake, mō tētahi iwi, hapū, mō ētahi atu rōpū rānei), te tāpae take tuku iho mō ngā takahanga a te Karauna i Te Tiriti o Waitangi mai i 1840. Ka uru ki ēnei mahi te tākinga anō o ō rātou tāhuhu kōrero mō ngā tūtakitanga ki te Karauna, ko te hua, he tāhuhu kōrero ahurei nā tēnā hapū, nā tēnā hapū, nā tēnā iwi, nā tēnā iwi. Kātahi te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi ka whakaputa i āna kitenga hei whiriwhiri mā te Karauna, me kore e whakataungia aua take. Ka taea hoki te whakatau ngā take mā te kōrero hāngai i waenga i ngā kaikerēme me te Karauna, kāore he huringa ki ngā hātepe o Te Rōpū Whakamana i Te Tiriti.

He hātepe ahurei te hātepe whakatau take i raro i Te Tiriti o Waitangi nō Aotearoa anō, ā, i takea mai i reira ētahi hurihanga nui i roto i ō tātou hapori, i rerekē ai hoki tō tātou tuakiri hei whenua.