Ngaa Rauru Kiitahi: Rangatahi maa, Maranga mai!
Upoko 6
Rangatahi maa, Maranga mai!
Heoi, he aha te tikanga o te Ngaa Rauru Kiitahitanga ki ngaa rangatahi o Ngaa Rauru Kiitahi?
Whakatoomenea mai te Upoko 6
Tuhinga whitiaahua
‘Ko Raimona Tapiata ahau’
‘Ko Taiaroa Neho teenei e mihi kau ana’
‘Ko Parekaia Tapiata ahau’
‘Ko Shae Rogan tooku ingoa’
‘Ko Arapera Tapiata ahau’
He aha te tikanga o te Ngaa Rauru Kiitahitanga ki a koe?
‘Wai-o-Turitanga’
‘Tuakiritanga’
‘Tuakiritanga’
‘Maa tini, maa mano ka rapa te whai’
‘Whakapapa’
‘Ko te Maunga o Taranaki, ko Te Rere o Kaapuni’
‘Ko aa maatou koorero peenei i ngaa koorero moo ngaa tini waahi o too taatou rohe.’
‘I a au i tawhiti ka whakaaro i hoki i te waa kainga, aa, i a waa ka hoki atu me kii he whakapiki wairua, he whakaora i te tinana, i te hinengaro.’
‘Ko te taiao, ko te whaanau, hapuu, iwi.’
‘Ko taku Ngaa Rauru Kiitahitanga noo roto i tooku hapuutanga, noo roto i tooku WaioTuritanga, te tuu i te marae, ngaa kawenga o te marae, ngaa mea katoa e kawea e au i roto i toku ao.’
He peewhea te noho hei rangatahi i roto i te ao o naaianei?
‘Poohara’
‘Ngaawari’
‘He poorearea’
‘Hiikaka’
‘Pakari’
‘Kua huri ngaa raa mai i ngaa whakaaro o te rawa kore ki ngaa whakaaro o te whai angitu..’
‘Kua kore i peeraa i ngaa raa o mua. He uaua rawa ake te hoko whare.’
‘E huaki ana ngaa tatau moo ngaa rangatahi.’
‘Maringa nui maaua i te aahua o te tipuranga.’
‘Kaha tipu i roto i te reo me te ao Maaori, me ngaa tikanga, noo reira. Aae, ki au nei i tino maaro te tuuaapapa.’
‘He uaua meenaa kaaore he pou whirinaki.’
Ka peewhea te aahua o Aotearoa ki te eke ki taau e tino wawata nei?
‘Ka ‘Our’-tearoa’
‘Rerehua’
‘Maaori’
‘Aroha’
‘Tino Rangatiratanga’
‘He koorero Maaori te tuatahi.’
‘Ko too taatou iwi e taraiwa ana i ngaa waka Hilux. Ko aa taatou tamariki e taraiwa ana i ngaa waka Mercedes.’
‘Kia aahua Maaori ake te aahua o Aotearoa. E maarama ana taku kite i ngaa hua o teeraa momo ao.’
‘He koorero Maaori te rere o te reo engari he koorero Paakehaa tonu i runga i te moohio he puukenga anoo teeraa e whai hua e whai mana ai te tangata.’
‘Noo oo taatou whaanau te mana ki runga o eenei rau, o eenei mano eka.’
‘Ko oo taatou whaanau e tiaki ana i te whenua - e whakaora ana i ngaa reporepo, e whakaora i te whenua.’
‘Koo too taatou iwi e koorero ana i too taatou ake reo i runga i oo taatou ake whenua, kaua hei kainoho i runga i oo taatou ake whenua.’
‘Ka whakaarohia te koorero, ‘E tipu e rea moo ngaa raa o too ao. Ko too ringa ki te raakau a te Paakehaa’.’
‘Kei te pooturi haere te neke o Aotearoa whaanui ki te whakatuwhera i too raatou ngaakau, i too raatou ao ki ngaa aahuatanga aa kui maa, aa koro maa. A toona waa pea.’
‘Ka aroha te tangata ki te tangata. Koinaa.’
Ka peewhea te aahua o Ngaa Rauru Kiitahi ne i ko koe te tino rangatira?
‘Angitu’
‘Whakaaronui’
‘Maaroo’
‘Manaaki’
‘Aataahua’
‘Ne i ko au te rangatira, ko te whai whare anake te kaupapa.’
‘Ko te whakaako i te tangata me peewhea te hoko whare, ko te whakaako i too taatou iwi me peewhea te whakamahi i teeraa whenua iti kua waiho moo raatou, tee waiho kee ai kia whakatuputupungia e ngaa tarutaru moo te whaa tekau maa rima tau, aa, kaaore teetehi e paku moohio ana me aha.’
‘E kore rawa au e hiahia kia riro ko au te rangatira. E pai ana a au ki te mau tii tauera i muri, ki te whakatangitangi i te rakuraku me te waiata i ngaa waiata.’
‘I te waa ka kuhu ki eeraa momo haepapatanga, he pai ka kuhu me too pootae motuhake, heoi anoo me moohio e haere ana i runga i te whakaaro kotahi. Kaaore e haere aa marae ana, e awangawanga ana moo ngaa painga noa iho o te takitahi, o te takiiti raanei. Heoi kia kite he aha ngaa painga moo te takitini.’
‘Ko teetehi aahuatanga kua kite au, kua nui ngaa raruraru, aa, i roto i eeraa raruraru ka huri eetehi o a taatou whaanau ki te wero i te tangata kaua i te kaupapa.’
‘Ahakoa ngaa taupatupatu, me manaaki, me tiaki tonu i a taatou anoo.’
‘E koorero ana maatou moo te whai rautaki moo te oranga tonutanga, me te whakarite i te reanga hou ki te tuu ki eenei tuuranga, engari meenaa kei reira tooku reanga, hei tauira, kia tae atu ki eeraa tuuranga, e whakarongo ana raanei te iwi ki a raatou?’
‘Kei reira oo raatou maatua naa raatou te hunga nei i whakarite moo taa raatou rautaki oranga tonutanga, e whakarongo ana raatou ki eenei rangatira hou? E aua.’
‘Ki tooku moohio, kaaore.’
‘Ka kore te aahua e rite ki te hierarchy. He maarama kee te aahua... e whaa pea ngaa tapatoru engari kaaore teetehi i te tuu ki runga, kaaore teetehi i te tuu ki raro. E hono kau ana raatou kia aahei te rere, kia Maaori te tuku.’
He aha oo moemoeaa moo te aapoopoo?
‘Ko au te taupaa kiihai i heipuu i aku moemoea.’
‘Te oranga o tooku whaanau, hapuu, me tooku iwi.’
‘Waananga Maaori.’
‘E puaawai ana.’
‘Kia ora.’
‘Ko te mutunga mai o ooku wawata moo te Ngaa Rauru Kiitahitanga,’
‘kia kaha, kia maaia, kia manawanui i roto i ngaa aahuatanga katoa.’
‘Kotahi te maunga, kotahi te koorero, kotahi te kaupapa.’
‘Kia oorite pea te whakatipuranga o ooku uri ki teeraa, i whakatauiratia e ooku maatua i roto i te ao Maaori, te reo Maaori, ngaa tikanga me te hokihoki hono atu ki ngaa marae.’
‘He nui tonu ngaa mahi hei mahi. Ko te whakahokinga o te iwi ki runga i te marae, ko te whakatuputupu i te reo ki roto i too taatou iwi, aa taatou waiata, aa taatou pakiwaitara. Eeraa momo mea katoa, ki a au nei, he mea nui haere ake nei’
Ko te Ngaa Rauru Kiitahitanga. He aha toona tikanga ki a koe?
Ko taku Ngaa Rauru Kiitahitanga noo roto i tooku hapuutanga, noo roto i tooku WaioTuritanga, te tuu i te marae, ngaa kawenga o te marae, ngaa mea katoa e kawea e au i roto i toku ao.
- naa Parekaia Tapiata, Puukorokoro, Ngaati Hine, Ngaati Maika

Ko te Maunga o Taranaki, ko Te Rere o Kaapuni.
- naa Shea Rogan, Ngaati Iti, Ngaati Puukeko, Ngaati Hine Waiatarua

Ko aa maatou koorero peenei i ngaa koorero moo ngaa tini waahi o too taatou rohe.
- naa Taiaroa Neho, Te Pakakohi, Rangitaawhi, Kairaakau

I a au i tawhiti ka whakaaro i hoki i te waa kainga, aa, i a waa ka hoki atu me kii he whakapiki wairua, he whakaora i te tinana, i te hinengaro.
- naa Raimona Tapiata, Puukorokoro, Ngaati Hine, Ngaati Maika

Ko te taiao, ko te whaanau, hapuu, iwi.
- naa Arapera Tapiata, Puukorokoro, Ngaati Hine, Ngaati Maika

He kupu whakamana