Te Tai – Treaty Settlement Stories

[Te tangi kōwaro o te hue.]

(Te kāri whakapuaki mō ‘Te Tai Whakaea me Ngā Kōrero Whakatau Tiriti a Ngāti Pūkenga’. Kei te kokonga ko ngā waitohu o Te Tāwharau o Ngāti Pūkenga me te Manatū Taonga Ministry for Culture & Heritage.)

[Te tangi o te puoro tuarongo.]

(Ka whiti atu ki te kaikōrero kei tētahi tāhuahua. Ko te moana kei muri tata me ētahi moutere kei tua atu.)

Kaikōrero: Ko te waka tapu o Ngāti Pūkenga ko Mātaatua. Ko Mātaatua tōna waka. Nō reira, koia hoki te waka o Ngāti Pūkenga. He torutoru ngā take a Mātaatua. Ka tahi, ko ngā pakanga nui o te kāinga. Nā te apiapi o te kāinga nei, ka rua. Ka mutu, hei kawe mai i ngā mātauranga a ngā tīpuna ki konei, arā ko te mauri o te waka me te kūmara. I hangatia te waka i moutere o Ma’uke. He moutere tēnei kei waho atu o Rarotonga, kotahi haora te tawhiti. I wehe mai te waka o Mātaatua i Ma’uke ka ū ki Rarotonga. Mai Rarotonga ka whakawhiti i te moana nui ka raru ai i te korokoro o te parata. Ka rere tō mātou waka ki Kermadec Islands, ki Rangitāhuahua. Mai reira ka rere ki Repanga, kei te taha tokerau o Tāmaki Makaurau. I reira arahina ai tō mātou waka ki te tokerau e tīeke. Mai Pārengarenga ka rere mai ki Kerikeri. Mai reira ka haere ki Te Tī. Mai reira ki Pēwhairangi. Mai reira ki Hokianga.

Ka tae atu ki te wāhi e kīia nei ko Mitimiti, ki te awa o Waihou, ā, tau atu ai. Mai reira ka hoki atu ki Hokianga. Mai Hokinga ka haere tonu ki Waitaruke. Mai Waitaruke ka haere tonu ki Whangārei. Mai Whangārei ka haere tonu ki Mangawhai. Mai Mangawhai ka haere tonu ki te awa o Waitarere. Mai Kaipara ki Manukau tau atu ai. Mai Manukau ka haere tonu tō mātou waka ki Ōtāhuhu. Mai Ōtāhuhu ka haere tonu tō mātou waka ki uta. Mai reira ka haere ki Pāremoremo. Mai reira ki te awa i tapa mō Toroa, ā, ko Te Okiokinga o Toroa tēnā. Mai reira ki Tikapa. I kawea ake tētahi o ngā toka mauri, arā ko Mātaatua me Poumātapu, ka tanumia ki Moehau. Ko Poumātapu. Mai reira ki Tauranga. Mai reira ki Maketū. Mai reira ki Pukehina. Mai reira ki Te Kaokaoroa. Ā, tau atu ki konei e noho nei mātou i tēnei rā, ki Te Awa o Te Atua e noho nei tātou i te rā nei. Ngā wai i kauria ai e Wairaka ka rongo ia te mate a te wahine. Kua wahine ia. Kātahi tōna pāpā ka mea atu, ‘He aha tēnā e Wairaka?’ Ka kīia iho, ‘Oh he toto atua, tohu o te ora’. Ka kī atu a Toroa, ‘Ka tapainatia e au tēnei ngutu awa, ko Tarawera. Te Awa o Te Atua’.

Mutu ana i konei ka haere tō mātou waka a Mātaatua, ki Thornton, Ōkōrero. Ā, ki Whakatāne. Tau atu ai ki te ngutuawa i konā e kīia ana ko Ōhinemataroa. I herea ki tētahi toka, ko Tokatapu. Kātahi ngā tāne ka haere ki tuawhenua ki te karakia kia haumaru tonu haere; ki te whakarite i te hopuni me te whakatū i tō rātou kāinga ki reira. I tapaina te taone o Whakatāne ki tā mātou tipuna a Toroa, ā, ko Te Whare o Toroa. Te kāinga, te whare o tō mātou tupuna a Toroa. Muri tata iho, ka tukituki a Toroa ki tana teina, ki a Puhi. I whakatō rātou i te kūmara ki te māra e kīia nei ko Matirerau i reira, i Whakatāne. Muri tata iho, ka haere tō mātou tupuna a Puhi mā runga i a Mātaatua mai Whakatāne ki Ōpōtiki. Mai reira ki Tōrere, ai reira ki Tūranganui-a-Kiwa, mai reira ki Te Whanganui-a-Tara. Mai Te Whanganui-a-Tara ki Tāmaki Makaurau, te wāhi e kīia nei ko Point Chev. Mai reira ka anga atu ki te tokerau i whakatūria ai e Puhi, te iwi o Ngāpuhi . Ki konā takoto mai ai te waka o Ngāti Pūkenga. Mātaatua ki Tākou.