Manaia
Tīkapa Moana
Ko te moana o Tīkapa, e mōhiotia ana hoki ko Hauraki te mātāwhanga e tāpareparetia ana e te rohe o Tāmaki Makaurau, e Te Tara o Te Ika-a-Maui me te motu o Aotea. He wāhi whai hiranga ahurea tēnei mō Ngāti Pūkenga. Ko rātou ka whirinaki atu ki ngā rauemi hei oranga, hei piringa mō rātou.
Video transcript
[Te tangi o te hā puta, o te hākina.]
(He anga matatopa, hopunga ā-manu o tētahi ngahere me te moana kei tua.)
(Kei te pokapū he tuhinga o tētahi ngaru mā me te kahurangi. Ka putaputa mai ko te kupu ‘Te Moana’ i tētahi pouaka kōwhai. Ka whai mai ko te ingoa ‘Tīkapa’ mō tētahi wā poto.)
(Ka whiti te aro ki tētahi ngutuawa. He anga matatopa, hopunga ā-manu.)
(Kei te pokapū o te mata he tuhituhi o tētahi ngaru mā me te kahurangi.)
Sites of significance

Tīkapa Moana
Ko ngā tawhā o te moana o Tīkapa ko Tāmaki Makaurau, ko Te Tara o Te Ika a Māui me te motu o Aotea.

Manaia Marae
Kei te tai tonga o te tāone o Te Tara o Te Ika a Māui te marae o Manaia.

Te Awaawa o Manaia
He mea whāngai te awa nei i ngā whakapaparanga o te iwi ā haere ake nei.

Hauturu
Tū mai rā te maunga o Hauturu.
Manaia Marae
Marae Road, Manaia (Google Maps)
Kei te tonga o te tāone o Kapanga, i Te Tara o Te Ika a Māui ko te marae o Manaia. Ko Te Kou o Rehua te wharenui, i tapainatia mō te rangatira me te toa rongonui o Ngāti Pūkenga me Te Tawera i te rautau tekau-mā-iwa. I muri i tā Te Kou o Rehua āwhina ki te ngaki utu mō te matenga o Te Waha nō Ngāti Maru, ka tukuna he whenua i Manaia ki a ia, ā, ki tōna iwi hoki. Ko te takotoranga o Te Kou o Rehua ko te maunga o Hauturu, tērā ka tū ki muri i te marae o Manaia.
Video transcript
[Ko te tangi o te puoro tuarongo me ngā manu.]
(He anga matatopa, hopunga ā-manu o ētahi wharau kākāriki.)
(Kei te pokapū o te mata he tuhituhi o tētahi wharenui. Ka putaputa mai ko te kupu ‘Te Marae’ i tētahi pouaka kōwhai. Ka whai mai ko te ingoa ‘Manaia’ mō tētahi wā poto.)
(Ka whiti te aro ki tētahi wharenui. He anga matatopa, hopunga koki-hahaka.)
(Ka putaputa mai te ingoa ‘Te Kou o Rehua’ i tētahi pouaka kahurangi me tētahi kōpere e tohu ana i te wharau o tētahi wharenui.)
(He anga matatopa, hopunga ā-manu o tētahi marae. Ka putaputa mai ko te ingoa ‘Hauturu’ i tētahi pouaka kahurangi me tētahi kōpere e tohu ana i ngā puke kei tua.)
(Ka whiti te aro ki tētahi wharenui. He anga matatopa, hopunga koki-hahaka.)
(Kei te pokapū o te mata he tuhituhi o tētahi wharenui.)
Sites of significance

Tīkapa Moana
Ko ngā tawhā o te moana o Tīkapa ko Tāmaki Makaurau, ko Te Tara o Te Ika a Māui me te motu o Aotea.

Manaia Marae
Kei te tai tonga o te tāone o Te Tara o Te Ika a Māui te marae o Manaia.

Te Awaawa o Manaia
He mea whāngai te awa nei i ngā whakapaparanga o te iwi ā haere ake nei.

Hauturu
Tū mai rā te maunga o Hauturu.
Te Awaawa o Manaia
Mai i tōna mātāpono i Te Pae Maunga o Kapanga me ngā maunga o Horomanga, o Hauturu ka rere te awa o Manaia ki Tīkapa me kī, ki Tikapa Moana o Hauraki i te whanga o Manaia, kei te tonga tū-a-uru o te tāone o Kapanga. E mōhiotia ana hei tino arawai, hei puna kai mō Ngāti Pūkenga, nā te awa o Manaia i ora ai ngā whakapaparanga o te iwi. Kua whakakorakoraina ngā tahatika o te awa ki ngā wāhi tapu me ngā pā e whakatauira ana i ngā whakapapa rētō o Ngāti Pūkenga.
Video transcript
[Te tangi a ngā manu me te wai e rere ana.]
(He anga matatopa, hopunga ā-manu o tētahi awa, tētahi whīra, tētahi piriti me ētahi kāinga.)
(Kei tua ko tētahi ngahere. Kei te pokapū o he tuhinga o tētahi awa. Ka putaputa mai te ingoa ‘Manaia’ i tētahi pouaka kōwhai mō tētahi wā poto. Ka whai mai ko te ingoa ‘Te Awa’.)
[Te tangi kōwaro o te hue.]
(Ka whiti te aro ki ētahi kāinga kei te pūtake o ētahi puke hururua.)
[Te tangi o te kōauau.]
(Ka putaputa mai te ingoa ‘Manaia Road’ i tētahi pouaka kahurangi me tētahi kōpere e tohu ana i te rori me ētahi waka e haere ana.)
(Ka putaputa mai te ingoa ‘Manaia Marae’ i tētahi pouaka kahurangi me tētahi kōpere e tohu ana i te rori.)
(Ka putaputa mai te ingoa ‘Manaia Raod’ i tētahi pouaka kahurangi me tētahi kōpere e tohu ana i te rori.)
(Kei te pokapū o te mata he tuhituhi o tētahi awa.)
Sites of significance

Tīkapa Moana
Ko ngā tawhā o te moana o Tīkapa ko Tāmaki Makaurau, ko Te Tara o Te Ika a Māui me te motu o Aotea.

Manaia Marae
Kei te tai tonga o te tāone o Te Tara o Te Ika a Māui te marae o Manaia.

Te Awaawa o Manaia
He mea whāngai te awa nei i ngā whakapaparanga o te iwi ā haere ake nei.

Hauturu
Tū mai rā te maunga o Hauturu.
Hauturu
E ko Hauturu, ko te takotoranga o te rangatira o Ngāti Pūkenga, a Te Kou o Rehua, te marumaru nei i te whārua o Manaia, i Te Tara o Te Ika a Maui. ‘Ko Hauturu hei kāwhena mō Te Kou’. Kia waiho mā te maunga tapu o Hauturu hei takotoranga mō Te Kou o Rehua.
Video transcript
[Te tangi o te wai tūpou.]
(He anga matatopa, hopunga ā-manu o ētahi puke me tētahi huarahi e toro atu ana ki ētahi puke hururua.)
Kei te pokapū he tuhinga o tētahi rārangi kahurangi kei waenganui o tētahi tapatoru kākāriki. Ka putaputa mai ko te kupu ‘Maunga ’ i tētahi pouaka kōwhai. Ka whai mai ko te ingoa ‘Hauturu ’ mō tētahi wā poto.)
[Ko te tangi o te kōauau.]
(Ka putaputa mai te ingoa ‘Manaia Marae’ i tētahi pouaka kahurangi me tētahi kōpere e tohu ana i tētahi wharau kākāriki.)
(Ka putaputa mai te ingoa ‘Marae Road’ i tētahi pouaka kahurangi me tētahi kōpere e tohu ana i tētahi huarahi.)
(Ka putaputa mai te ingoa ‘Hauturu‘ i tētahi pouaka kahurangi me ētahi puke kei tua.)
(Kei te pokapū o te mata he tuhituhi o tētahi rārangi kahurangi kei waenganui o tētahi tapatoru kākāriki.)
Sites of significance

Tīkapa Moana
Ko ngā tawhā o te moana o Tīkapa ko Tāmaki Makaurau, ko Te Tara o Te Ika a Māui me te motu o Aotea.

Manaia Marae
Kei te tai tonga o te tāone o Te Tara o Te Ika a Māui te marae o Manaia.

Te Awaawa o Manaia
He mea whāngai te awa nei i ngā whakapaparanga o te iwi ā haere ake nei.

Hauturu
Tū mai rā te maunga o Hauturu.
Ko Te Kou o Rehua te rangatira o Ngāti Pūkenga me Te Tāwera mō te nuinga o te rautau tekau-mā-iwa. He toa rongonui ia, he pūkenga kawe-ā-riri. Nō reira, ka puta tōna ihu i ngā whakamanahau huhua. Ka mutu i a Te Kou o Rehua te āwhina i te ngaki utu mō te matenga o Te Waha nō Ngāti Maru, ka tukuna ki a ia, ki tana iwi he whenua i Manaia kei Te Tara o Te Ika-a-Maui. Ko ngā koha i tukuna ki a Ngāti Pūkenga mō muri mai hei tohu i tō rātou noho haumi i te kauhanga o te riri, i te moe Māori, i te whanaungatanga me te whakaute.
Ko Hauturu te maunga
Ko Manaia te awa
Ko Manaia te marae
Ko Tīkapa te moana
Ko Mataatua te waka
Ko Hauraki te whenua